cēna (not coena, caena; old form caesna; cf. Casmena for Camena, Fest. p. 205, 15 Müll.), ae, f. [Sanscr. khad-, eat; Umbr. çes-na; cf. Gr. kni/zw], the principal meal of the Romans in the early period, taken about midday, dinner, supper (Paul. ex Fest. p. 54, 4; Fest. p. 338, 4 and 368, 8 Müll.); subsequently, the prandium was taken at noon, and the cena was usually begun about the 9th hour, i. e. at 3 o'clock P. M. (v. Dict. of Antiq. s. v. coena; cf.: prandium, jentaculum): cena apud antiquos dicebatur quod nunc est prandium. Vesperna, quam nunc cenam appellamus, Paul. ex Fest. l. l.; Cic. Fam. 9, 26, 1; Mart. 4, 8, 6; Plin. Ep. 3, 1; to begin sooner was an indication of gluttony, Plin. Pan. 49, 6. (a). With substt.: cenarum ars, Hor. S. 2, 4, 35: caput cenae, Cic. Fin. 2, 8, 25; cf.: mullus cenae caput, Mart. 10, 31, 4: ejus cenae fundus et fundamentum omne erat aula una lentis Aegyptiae, Gell. 17, 8, 1: genus cenae sollemne, viaticum, adventicium, geniale, Philarg. ad Verg. E. 5, 74: honos cenae, Suet. Vesp. 2: inpensae cenarum, Hor. Ep. 1, 19, 38: cenarum magister, Mart. 12, 48, 15: ordo cenae, Petr. 92: cenae pater, Hor. S. 2, 8, 7: o noctes cenaeque deūm!id. ib. 2, 6, 65: mero Pontificum potiore cenis, id. C. 2, 14, 28: Thyestae, id. A. P. 91.—(b). With adjj.: abundantissima, Suet. Ner. 42: aditialis, Varr. R. R. 3, 6, 6; Sen. Ep. 95, 41: sumptuosa, id. ib. 95, 41: adventicia, Suet. Vit. 13: quorum omnis vigilandi labor in antelucanis cenis expromitur, i. e.
, Petr. 26: multa de magnā fercula cenā, Hor. S. 2, 6, 104: munda, id. C. 3, 29, 15: cena non minus nitida quam frugi, Plin. Ep. 3, 1, 9: sororia, nuptialis. Plaut. Curc. 5, 2, 60 sq.: Suet. Calig. 25: opimae, Hor. S. 2, 7, 103: popularem quam vocant, Plaut. Trin. 2, 4, 69: prior, i. e.
, Hor. A. P. 376: ministrare, id. S. 1, 6, 116: producere, id. ib. 1, 5, 70: apponere, Ter. Phorm. 2, 2, 28; Suet. Galb. 12: deesse cenae, Quint. 7, 3, 31: instruere pomis et oleribus, Gell. 2, 24 al.: cenam dare alicui, Plaut. Capt. 4, 4, 2; 3, 1, 34; Cic. Fam. 9, 20, 2: cenae adhibere aliquem, Quint. 11, 2, 12; Plin. Ep. 6, 31, 13; Suet. Caes. 73; id. Aug. 74; id. Claud. 32; id. Calig. 25; id. Tit. 9: Taurus accipiebat nos Athenis cenā, Gell. 17, 8, 1: cenam cenavi tuam, Plaut. Rud. 2, 6, 24: obire cenas, Cic. Att. 9, 13, 6: cenam condicere alicui, to engage one's self to any one as a guest, promise to be one's guest, Suet. Tib. 42.—(d). With prepp.: ante cenam, Cato, R. R. 114; 115, 1: inter cenam,
at table
, Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, 19; id. Fragm. ap. Quint. 9, 3, 58; id. Phil. 2, 25, 63; Quint. 6, 3, 10; Suet. Galb. 22; id. Aug. 71; in this sense in Suet. several times: super cenam, Suet. Aug. 77; id. Tib. 56; id. Ner. 42; id. Vit. 12; id. Vesp. 22; id. Tit. 8; id. Dom. 21: post cenam, Quint. 1, 10, 19.—(e) With substt. and prepp.: aliquem Abduxi ad cenam, Ter. Heaut. 1, 2, 9; Cic. Tusc. 5, 32, 91: aliquem ad cenam aliquo condicam foras, Plaut. Men. 1, 2, 18; id. Stich. 3, 1, 38: holera et pisciculos ferre in cenam seni, Ter. And. 2, 2, 32: fit aliquid in cenam,
is preparing
, Val. Max. 8, 1, 8: ire ad cenam, Ter. Eun. 3, 2, 6: venire ad cenam, Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, 19; Hor. Ep. 1, 7, 61: itare ad cenas, Cic. Fam. 9, 24, 2: invitare ad cenam, id. ib. 7, 9, 3; Quint. 7, 3, 33; Suet. Claud. 4: venire ad cenam, Cic. Fin. 2, 8, 25: promittere ad cenam, Plin. Ep. 1, 15, 1: vocare ad cenam, Cic. Att. 6, 3, 9; Hor. S. 2, 7, 30; Suet. Tib. 6: devocare, Nep. Cim. 4, 3: redire a cenā, Cic. Rosc. Am. 35, 98. —Prov.: cenā comesā venire, i. e. to come too late: post festum, Varr. R. R. 1, 2, 11: cenam rapere de rogo,
of unscrupulous greed
, Cat. 59, 3.—II.Meton.A.A dish, course, at dinner: prima, altera, tertia, Mart. 11, 31, 5 and 6.— B.A company at table: ingens cena sedet, Juv. 2, 120.— C.The place of an entertainment (cf. cenatio and cenaculum), Plin. 12, 1, 5, 11.