Surgo, surgis, surrexi, surrectum, súrgere, Neutrum verbum. Ter. To arise: to grow or spring.Ille multò ante lucem surrexit.Cic.Surgere è lecto, surgere mensa, aut ab alio loco.Terent.Plaut.Surgere de cathedra. Matt. De cœna surgere. Hor. To arise from supper.Surgere sella. Salust Surgit homo pigrè.Ouid. Surgere de sella. Cic.Solio aureo surgit luppiter. Virgil. Strato surgere.Virg.Surgere ex accusatorum subsellijs.Cic.E thalamo surgere Propert.Toro surgere.Ouid. Surgere maturè. Cic.De toro surgere. Propert. Properanter surgere Sil.Surgere cubitu. Cato. To rise from bed.De nocte surgere. Horat. To rise in the night.Ad aliquem surgere.Ouid.To arise to go to one and speake with him.Ad dicendum surgere.Cic.Surgere ad respondendum.Cic.To arise to make answere.Ex humili surgere. Propert. In arma surgere. Sil. In hastam surgere Stat.In somnos surgere. Val. Fla. To arise of intent to go to slepe. Semel cécidi sciens, vt honestissimè surgere possum. Cice. I once fell willingly, that I mighte with as muche praise as might be, rise to honour againe.Aedificia surgere dicuntur.Plin. iun. Vir. To be builded vp higher and higher.Aequora surgunt. Virg The seas begin to be troublous.Aqua surgit in modum tumuli.Ouid.Aræ surgunt de cespite Sil.Astra ignea surgunt. Virgil. The bright starres beginne to appcare.Aurora surgit.Virg.Ceruus surgens in cornua.Virg.An hart beginning to haue hornes growing.Culmi surgentes in segetem. Lucao. Dies surgens iu medium. Lucan. Noone: midday.Fontes surgentes. Quint. Fountaines springing.Fruges nitidæ surgunt. Lucre. Frutex surgit in altudinem. Col. Herbæ surgunt. Col. Hearbs grow and increase in height.Homo surgere dicitur.Virg.When he groweth in height.Ignis surgit.Ouid.Itæ altius surgunt.Virg.Limina surgunt gradibus.Virg.Luua surgens. Tac. Mare surgit. Ouid.Messis surgit.Virg.Corne groweth.Mœnia surgunt.Virg.Opus surgit. Propert. The worke increaseth.Pagina surrexit primo versu Ouid.Partes surgentes. Tac Partes or factious beginning.Pilus surgit. Suct. The haire groweth.Prælia surgunt acerrima.Ouid.Pugna aspera surgit.Virg.Regna surgunt. Virgil. Rumor surgit. Tac. A fame beginneth.Sententia surgit animo. Virgil. An upinion commeth in my minde.Sol surgens.Virg.Telluris in altum surgentis tumulus. Lucan. Venti surgerc dicuntur.Virg.When they beginne to blowe.Vesper surgens. Hor. Sensim surrexit virga per glebas Ouid. Súrgitur, pen. cor. Impersonale. Iuuen.They rise. Surrexe pro surrexisse. Horat. Mane surgendum cras. Hor. We must rise early to morrow.
Lewis and Short: Latin dictionary
surgo and surrĭgo (subr-): surrexi and subrexi, surrectum and subrectum, 3 (perf. surregit, Paul. ex Fest. p. 296 Müll.; orig. forms: surrigit, Verg. A. 4, 183; Sen. Q. N. 6, 4: surriguntur, id. Ira, 1, 1 med.: surrigebant, Hier. Vit. Hil. fin.: subrigens, Plin. 9, 29, 47, 88; 10, 29, 44, 86: subrigere, id. 18, 35, 89, 365. — Sync. forms: surrexti, Mart. 5, 79, 1: surrexe, Hor. S. 1, 9, 73), v. a. and n. [contr. from surrigo, from sub-rego]. I.Act., to lift or raise up, to raise, erect, elevate (very rare; after the Aug. per., the original uncontracted forms were chiefly used in this sense, to distinguish it from the class. signif., II.): plaudite, valete: lumbos surgite atque extollite, Plaut. Ep. 5, 2, 68: caput, Sen. Herc. Fur. 329: omnes capitum hiatus ( = capita hiantia), Stat. Th. 2, 27: surgit caput Apenninus, Avien. Perieg. 484: tot surrigit aures, Verg. A. 4, 183: terrae motus defert montes, surrigit plana, valles extuberat, Sen. Q. N. 6, 4, 2: paulatim subrigens se, Plin. 9, 29, 47, 88: cristam, id. 10, 29, 44, 86: cornua, Col. 7, 3, 3; cf. mid.: horrent et surriguntur capilli,
rise
,
stand erect
, Sen. Ira, 1, 1, 4: hastae surrectā cuspide in terrā fixae, Liv. 8, 8: mucrone surrecto, id. 7, 10, 10: calcar equo, Front. ad M. Caes. 2, 12: aures subrectae furentibus, Plin. 11, 37, 50, 137: turres subrectae, Sen. Ep. 86, 4: surrecta moles, Sil. 2, 599.—II.Neutr., to rise, arise, to get up, stand up (the predominant and class. signif. of the word; syn.: exsurgo, exorior). A.Lit.1. In gen.: a mensā surgunt saturi, poti, Plaut. Ps. 1, 3, 62: a cenā, Plin. Ep. 3, 5, 13: e lecto, Ter. Ad. 4, 1, 4: e lectulo, Cic. Off. 3, 31, 112: de sellā, id. Verr. 2, 4, 65, 147: ex subselliis, id. Fl. 10, 22: solio, Ov. M. 3, 273: humo, id. ib. 2, 771; id. F. 6, 735: toro, id. M. 9, 702: toris, id. ib. 12, 579: ab umbris ad lumina vitae, Verg. A. 7, 771.— Esp., of an orator: cur, cum tot summi oratores sedeant, ego potissimum surrexerim, Cic. Rosc. Am. 1, 1: ad dicendum, id. de Or. 2, 78, 316; Quint. 2, 6, 2: ad respondendum, Cic. Clu. 18, 51: surgit ad hos Ajax, Ov. M. 13, 2.—Absol.: nolo eum, qui dicturus est, sollicitum surgere, Quint. 12, 5, 4: secundā vigiliā surgit,
breaks up the camp
,
marches
, Curt. 5, 4, 23.—b. Of things, to rise, mount up, ascend (mostly poet.; syn. ascendo): surgat pius ignis ab arā, Ov. P. 4, 9, 53: jussit subsidere valles ... lapidosos surgere montes, id. M. 1, 44: mons Rhipaeus, Mel. 1, 19 fin.: Atlas, id. 3, 10. — Of the sea: fretum, Ov. M. 14, 711: mare, id. ib. 15, 508: aequora, Verg. A. 3, 196: undae, id. ib. 6, 354: amoeni fontes, Quint. 8, 3, 8: cacumina oleae in altum, id. 8, 3, 10: fistula disparibus avenis, Ov. M. 8, 192; cf. poet.: surgens in cornua cervus ( = ferens cornua ardua), i. e.
towering
, Verg. A. 10, 725: umeri surgunt, id. ib. 10, 476: lux Praecipitatur aquis et aquis nox surgit ab isdem, Ov. M. 4, 92; id. F. 4, 629: sol, Hor. S. 1, 9, 73: dies, Verg. G. 3, 400: luna, id. A. 6, 453: tenebrae, Sen. Thyest. 822: austri, Verg. A. 3, 481: ventus, id. ib. 5, 777: quae (aedes) proxima surgit ovili,
stands
, Juv. 6, 529.—2. In partic. a.To rise, arise, get up from bed, from sleep: ille multo ante lucem surrexit, Cic. Inv. 2, 4, 14: ante lucem, id. Att. 16, 13, a: cum die, Ov. M. 13, 677: mane ad invisas rotas, id. Am. 1, 13, 38: ad lites novas, id. ib. 1, 13, 22: ad praescripta munia, Hor. S. 2, 2, 81.—b.To rise in growth, to spring up, grow up; to rise in building, be built, etc. (poet. and in post - Aug. prose): venerata Ceres culmo surgeret alto, Hor. S. 2, 2, 124: nec potuere surgere messes, Verg. G. 1, 161: harundo, Ov. M. 13, 891: sementis, Col. 2, 8, 5: surgens arx, Verg. A. 1, 366; cf.: nunc aggere multo Surgit opus, Luc. 2, 679: area cinere mixtisque pumicibus oppleta surrexerat, Plin. Ep. 6, 16, 14: Ascanius surgens,
growing
, Verg. A. 4, 274.— c.To ascend, go up: ad auras Aetherias, i. e.
into life
, Verg. A. 6, 762.—B.Trop., to rise, arise, occur, etc. (poet. and in post-Aug. prose): multum supra prosam orationem surgit, Quint. 10, 1, 81: quae nunc animo sententia surgit?Verg. A. 1, 582: pugna aspera surgit, id. ib. 9, 667: discordia, id. ib. 12, 313: rumor, Tac. H. 2, 42: honor, Ov. F. 5, 228: ingenium suis velocius annis, id. A. A. 1, 186: non ulla laborum nova mi facies surgit, Verg. A. 6, 104.—Of the swell of a verse: sex mihi surgat opus numeris; in quinque residat (cf.: "in the hexameter rises the fountain's silvery column," Coleridge), Ov. Am. 1, 1, 27. — 2. With in or ad and acc., to rise to or against, to attempt, assume, attack, etc. (poet. and late Lat.): in Teucros Aetolis surgit ab Arpis Tydides, Verg. A. 10, 28: surrecturus in vires, si ipse quoque lacesseretur, Amm. 31, 3, 4: Procopius in res surrexerat novas, id. 26, 5, 8: ad motum certaminum civilium avide surrecturus, id. 21, 15, 1: ad insontium pericula surrexerunt, id. 21, 13, 14; App. M. 7, p. 198, 3.